Μία από τις ελάχιστες περιοχές στον ελλαδικό χώρο που κατάφεραν επί τουρκοκρατίας να διατηρήσουν κάποια σχετική διοικητική αυτονομία είναι τα Ζαγόρια· σε μερικά χωριά, μάλιστα, πόδι τούρκικου αλόγου δεν πρέπει να πάτησε ποτέ. Δυτικά των Κήπων – από τα ομορφότερα Ζαγοροχώρια, δεσπόζει ένα σπάνιο τρίτοξο γεφύρι, το «Καλογερικό».
Από παλιά τούρκικα έγγραφα της τοπικής κοινότητας, που βρήκα και διέσωσα πριν από χρόνια, ξέρουμε πως το γεφύρι χρονολογείται περίπου από το1770, όταν κάποιος Ζώτος Ρούσσης χορήγησε 8.000 γρόσια για την –αρχικά ξύλινη– κατασκευή του. Το 1814, ο Σεραφείμ, ηγούμενος κοντινού μοναστηριού στο οποίο λειτουργούσε ένας νερόμυλος, πρόσφερε 14.000 γρόσια και το γεφύρι κτίστηκε πέτρινο. Από τότε και μέχρι τη δεκαετία του 1970 εξυπηρετούσε τις μετακινήσεις των αγροτών προς τον νερόμυλο για το αλεύρι της χρονιάς, αλλά και των γυναικών για τη λάτρα των μάλλινων ρούχων στη νεροτριβή του μύλου· και όλα με το αζημίωτο. Έτσι, το γεφύρι ονομάστηκε «Καλογερικό».
Οι Κήποι, από την άλλη τους είσοδο, διαθέτουν ακόμη ένα γεφύρι, αυτό του Κοντοδήμου, καθώς τα χρήματα για την κατασκευή του δώρισε το 1753 ο ευεργέτης Αποστόλης Κοντοδήμος, διερμηνέας της Γαλλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη και προ-προ-προπάππος μου από τη μητέρα μου.
Περίπου 60 γεφύρια ορθώνονται συνολικά στα Ζαγόρια. Τα περισσότερα εξ αυτών –έργα ανώνυμων Ηπειρωτών μαστόρων– αποτελούν υψηλό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Η Ήπειρος, άλλωστε, ήταν το λίκνο των μαστόρων της πέτρας. Αυτοί οι σκληροτράχηλοι τύποι, ταξίδευαν ως μπουλούκια από τόπο σε τόπο και έκτιζαν ολημερίς κρήνες, μύλους, λιοτρίβια, σπίτια και γεφύρια· και αργότερα σχολειά.
Η συμβολή των μαστόρων της πέτρας στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος είναι μεγάλη· και ίσως ακόμη δεν έχει αποτιμηθεί σωστά.
Από το 1964, το «Καλογερικό» θεωρείται ιστορικό μνημείο. Το δε Ζαγόρι, η μοναδική ελληνική περιοχή που έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο Πολιτιστικών Τοπίων της UNESCO (2023), κάνει υπερήφανους όσους πιστέψαμε σε αυτό πριν χρόνια και εργαστήκαμε για την ανάδειξή του.
Ηλίας Μπουντούρης
* Φωτογραφίες: Γεώργιος Βαγενάς / Χρίστος Πανταζής