Ήταν ιδιόρρυθμος, απόμακρος, καταθλιπτικός.
Συχνά, βέβαια, και εχθρικός.
Σε άλλους αρέσει, σε άλλους όχι.
Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει την επίδραση που ασκεί στα εικαστικά δρώμενα εδώ και πάνω από 70 χρόνια. Κανείς επίσης δεν μπορεί να αγνοήσει την έντονη ανάγκη κοινού και κριτικών να τον θαυμάσουν ή να τον απορρίψουν. Αρκετές φορές, μάλιστα, χωρίς «ναι μεν, αλλά».
Μελέτες, συζητήσεις και αναλύσεις για τον τρόπο που ζωγράφιζε ο Ρόθκο γίνονται μέχρι και σήμερα. Και θα γίνονται. Τα έργα του δείχνουν απλά. Απλά στο σχέδιο, απλά στο χρώμα, απλά στη διαβάθμιση του φωτός. Απλά στη σύλληψη, απλά και στο νόημα.
Κάποιοι, πάλι, ισχυρίζονται πως, αντικρίζοντας έναν πίνακά του, έχουν νιώσει ευτυχία ή θλίψη, αισιοδοξία ή θυμό, ελπίδα ή απογοήτευση. Άλλοτε δε, και έκσταση. «…Έγραψα το τραγούδι “In trance” έχοντας καρφωμένο στο μυαλό μου έναν από τους τελευταίους πίνακες του Ρόθκο», μου είχε εξομολογηθεί πολλά χρόνια πριν ο αρχηγός των Scorpions.
Απατηλά άραγε τα συναισθήματα ή μήπως απατηλή η απλότητα;
Κι αν τυχόν βρεθεί κάποιος σε έκθεσή του, τότε τα παραπάνω περιπλέκονται περισσότερο. Αφού κατά την «μετάβαση» από το ένα έργο στο επόμενο θα νιώσει με βεβαιότητα, τουλάχιστον ένα σφίξιμο στο στομάχι. Όπως νιώσαμε όλοι στα χθεσινά εγκαίνια της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης για τον Mark Rothko, στο Ίδρυμα Fondation Louis Vuitton, στο Παρίσι.
Η έκθεση μάς υποδέχεται με αστικά τοπία και εύπεπτες παραστάσεις από την αρχή της διαδρομής του καλλιτέχνη, ενώ στη συνέχεια, περνά σε έργα πιο σουρεαλιστικά με μυθολογικές αναφορές, καθώς ο καλλιτέχνης είχε ήδη επηρεαστεί από τον Νίτσε. Το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης είναι αφιερωμένο στα ύστερα έργα του, με τα αφηρημένα κόκκινα, πορτοκαλί, κίτρινα μα και μπλε, μαύρα ή λευκά ορθογώνια σχήματα.
Αφού τελειώσει η έκθεση θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε τι τελικά άρεσε ή δεν άρεσε στο κοινό από την καλλιτεχνική διαδρομή ενός τέτοιου βεληνεκούς δημιουργού. Οι δε τιμές του οποίου στην αγορά σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Φυσικά, ίσως αυτό να αποτελεί άλλη μια πλάνη.
«Ο πατέρας μου θα ήταν πολύ αναστατωμένος από την υπερβολική εμπορική αξία των έργων του σήμερα», ακούσαμε με έκπληξη τον Christopher Rothko, γιο του Mark Rothko και συνεπιμελητή της έκθεσης να λέει. «Και θα ήταν αναστατωμένος διότι τα έργα του έγιναν τελικά τρόπαιο ενώ θα έπρεπε να πυροδοτούν στον θεατή μια βιωματική σχέση με εκείνα. Αναστατωμένος όμως θα ήταν και από την σημερινή ταραχώδη κατάσταση στον κόσμο και ειδικότερα στο Ισραήλ.»
Από Εβραίους γονείς ο Ρόθκο, γεννήθηκε στη σημερινή Λετονία (τότε ανήκε στην Ρωσική Αυτοκρατορία). Μεγάλωσε δε σε ένα περιβάλλον όπου οι Εβραίοι θεωρούνταν η κύρια αιτία για ό,τι κακό συνέβαινε στη Ρωσία.
Στον κατάλογο της έκθεσης διαβάζουμε για τα παιδικά του χρόνια: «Οι Κοζάκοι εισέβαλλαν στο χωριό του και οδήγησαν τους Εβραίους στο δάσος όπου τους υποχρέωσαν να σκάψουν έναν τεράστιο τάφο. Ο Rothko έλεγε (…) ότι πάντα τον κυνηγούσε αυτός ο τάφος και κατά έναν τρόπο ήταν ενσωματωμένος στους πίνακές του».
Ο ίδιος ο Ρόθκο, από την άλλη, κήρυττε πως η ζωγραφική του δεν όφειλε εξηγήσεις σε κανέναν. «Οι άνθρωποι που κλαίνε μπροστά στα έργα μου», είπε κάποτε, «έχουν την ίδια θρησκευτική εμπειρία που είχα εγώ όταν τα ζωγράφισα».
Μετά από υπερβολική λήψη αντικαταθλιπτικών, τον Φεβρουάριο του 1970, δύο μήνες αφού είχε χωρίσει με τη δεύτερη γυναίκα του, ο Mark Rothko βρέθηκε στο πάτωμα της κουζίνας με κομμένη την αρτηρία του χεριού του.
Είχε αυτοκτονήσει.
Η έκθεση διαρκεί ως τον Απρίλιο 2024, όσοι βρεθείτε στο Παρίσι μην τη χάσετε. Το Ίδρυμα Luis Vuitton βρίσκεται στο πρώτο πέταλο του Σηκουάνα, πολύ κοντά στο κέντρο του Παρισιού.
Την επιμέλεια έχουν η Suzanne Pagé (διευθύντρια του ιδρύματος) και ο Christopher Rothko (γιος του καλλιτέχνη).
Ilias Bountouris
Visual Arts Advisor
* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα που εκδίδει η γαλλική Ακαδημία Καλών Τεχνών.
Υ.Γ.
Ακόμη καλύτερη ανάδειξη των αφηρημένων έργων θα υπήρχε αν είχε προβλεφθεί η τοποθέτησή τους με αρκετά διαφορετική σειρά.